چه چیزی انسان را از سایر حیوانات متمایز می کند؟ این سوال همیشه جذاب بوده است. برخی از دانشمندان معتقدند که کلید تفاوت بین انسان و سایر حیوانات در کنترل دقیق یک نیروی زمینی نهفته است: آتش.
ریچارد دبلیو رانگهام نخستی شناس بریتانیایی از طرفداران پر و پا قرصی به نام «فرضیه آشپزی» است. امروزه هیچ جمعیت انسانی شناخته شده ای وجود ندارد که بدون پخت و پز در هیچ جای زمین زندگی کند. این نشان می دهد که توانایی پختن غذا یک مهارت قدرتمند و ضروری برای نوع بشر است.
بر اساس استدلال رانگهام و همفکرانش، تغییر یا گذار تکاملی انسان از مصرف غذاهای خام به غذای پخته، «لحظه دگرگونی» ویژه ای بود که توانست معده انسان های اولیه را تغذیه کند و این امکان را فراهم آورد. زمینه رشد مغز آنها، و در ادامه، تبار آن ما و در نهایت گونه خاص ما را به وجود آورد.
یک کشف جدید در یک مکان باستانی در اسرائیل این ایده را قابل قبول تر می کند. یک تیم بین المللی از دانشمندان که در بخش شمالی دریای مرده کار می کنند، ادعا می کنند که اولین نشانه های پخت و پز توسط انسان های ماقبل تاریخ را یافته اند.
در یک سایت باستان شناسی به نام گشر بنوت یعقوببقایای ماهی های کپور مانند باستانی تا 780000 سال پیش نشانه هایی از گرم شدن را با دقت نشان می دهد.
البته این کشف به عنوان قدیمی ترین مدرک استفاده کنترل شده از آتش توسط انسان های اولیه محسوب نمی شود. با این حال، ما باید آن را به عنوان قدیمی ترین مدرک در نوع خود در اوراسیا در نظر بگیریم. در همین راستا باید اشاره کنیم که در آفریقا محوطه های باستانی مربوط به هومو ارکتوس که قدمت آنها حداقل به 1.5 میلیون سال پیش می رسد حاوی زغال چوب و استخوان های سوخته است.
با این حال، همه اینها فقط نشانه هایی از سوختن هستند و لزوماً نشانه های واضح پخت و پز نیستند. واقعیت این است که به دست آوردن مدرک برای دومی بسیار دشوارتر است.
اساساً تا مدت ها پس از ورود نئاندرتال ها و هومو ساپین ها، هیچ نشانه ای از پخت و پز در پرونده های باستان شناسی وجود ندارد. تا همین اواخر، قدیمی ترین شواهد آشپزی، بقایای گرم شده گیاهان نشاسته ای بود که در یک کوره زیرزمینی در آفریقا یافت شد، و باید توجه داشته باشیم که قدمت این مکان تنها به 170000 سال قبل می رسد. این تقریباً 600000 سال پس از پختن ماهی توسط انسان‌های اولیه در جایی که اسرائیل کنونی است در دره‌ای نزدیک دریای مرده بود!
ما دقیقاً نمی دانیم ماهی مورد نظر چگونه پخته شده است. اما با توجه به فقدان شواهدی مبنی بر قرار گرفتن در معرض دمای بالا، واضح است که آنها مستقیماً در آتش پخته نشده اند و همچنین می توانیم استنباط کنیم که آنها به عنوان زباله یا ماده ای برای سوزاندن در آتش پرتاب نشده اند. ینس ناجورکا باستان شناس موزه تاریخ طبیعی لندن نیز در توضیحات خود بر همین نکته تاکید دارد.
تحلیل‌های اخیر گروه تحقیقاتی نشان می‌دهد که دندان‌های ماهی‌های آب شیرین باستانی به طور منطقی در دریاچه‌ای نزدیک این مکان (دریاچه‌ای که امروزه وجود ندارد) گیر کرده و در معرض دمای مناسب برای پخت قرار گرفته است.
یافته های بالا کنترل اجداد ما بر آتش را به اواسط دوره پلیستوسن می رساند. زمانی که جمعیت های هومو ارکتوس جای خود را به انسان های بزرگ مغز مانند هومو هایدلبرگنسیس دادند. نما گورن انباریک باستان شناس از دانشگاه عبری اورشلیم توضیح می دهد:
کسب مهارت لازم برای پختن غذا نشان دهنده یک پیشرفت تکاملی قابل توجه است. زیرا توانسته است ابزارهای اضافی برای استفاده بهینه از منابع غذایی فراهم کند.
حتی ممکن است پخت و پز فقط محدود به ماهی نباشد و انواع مختلفی از حیوانات و گیاهان را نیز در بر گیرد.
گشر بنوت یعقوب مکانی غنی از بقایای باستانی انسان است. در این محوطه باستانی، باستان شناسان شواهدی از ابزار سنگ چخماق، بازالت و سنگ آهک و همچنین میوه، آجیل، دانه های خوراکی و بسیاری از گونه های پستانداران ساکن خشکی از جمله پستانداران با جثه متوسط و بزرگ را شناسایی کرده اند.
طبیعتاً گروه های ساکن در این وادی به وضوح با این سرزمین آشنا هستند. اما به گفته محققان، در نهایت، شناخت صحیح زیستگاه های آب شیرین به عنوان یک عامل کلیدی، امکان و اجازه رشد این جمعیت را فراهم کرده است.
این درک صحیح از زیستگاه های آب شیرین حتی ممکن است به انسان کمک کند تا قاره آفریقا را ترک کند و در جای دیگری زندگی کند. با جابجایی از یک زیستگاه آب شیرین به زیستگاه دیگر، هومینین ها در نهایت می توانند با دسترسی به منبع خوبی از آب شیرین و غذاهای غنی از مواد مغذی آسوده خاطر شوند.
برای سال ها، دانشمندان استدلال می کردند که خوردن ماهی غنی از اسیدهای چرب امگا، روی و سایر مواد مغذی حیاتی چیزی است که به مغز انسان اجازه می دهد تا چنین پیچیدگی هایی را ایجاد کند.
ماهی خام احتمالاً برای انسان های اولیه مناسب بود. اما با ورود ماهی پخته به رژیم غذایی اجداد ما، هضم غذا آسان شده و از طرفی انسان ها از مصرف پاتوژن های خطرناک در امان مانده اند. لازم به ذکر است که مصرف ماهی پخته می توانست مقادیر بیشتری مواد مغذی را در اختیار مغز هومینین ها قرار دهد.
ماهی سرخ شده در محوطه باستانی شاید نقطه شروع آشنایی بشر با مهارت های آشپزی بوده باشد. نویسندگان این تحقیق همچنین نتیجه می گیرند:
این مطالعه شواهدی از پخت ماهی توسط انسان‌های اولیه ارائه می‌دهد… با تأکید بر نقش زیستگاه‌های تالاب در ارائه یک منبع غذایی پایدار در طول سال که نقش مهمی در امرار معاش و همچنین پراکندگی انسان‌ها در سراسر جهان قدیم داشت.
این مطالعه در مجله اکولوژی و تکامل طبیعت منتشر شده است.